Η Κίρκη είναι ένα όμορφο χωριό φωλιασμένο στον δασωμένο αναβαθμό του Σιβρί της Μαρώνειας Βουνοσειράς. Μια εικόνα γραφική που αναγαλιάζουν τα μάτια των ταξιδιωτών του τραίνου της γραμμής Έβρου.
Κύριλλος ο αγιογράφος
Το χωριό έχει παμπάλαια ιστορία. Συνδέεται με την αρχαιότητα με δυο μισοχαλασμένα κάστρα που βιγλίζουν στις δυο κορυφές?? επίσης διέπρεψε με την Εγνατία οδό1, αφού είχε σαράντα πανδοχεία, που έδωσαν και το όνομά του (Κιρκ -κά = σαράντα χάνια), φιλοξενούσε τα καραβάνια, που κατέβαιναν από την Ήπειρο και τη Μακεδονία για την Κωνσταντινούπολη. Εδώ στάθμευαν οι κυρατζήδες είτε για να ξεκουράσουν τ’ άλογά τους είτε για να προμηθευτούν τρόφιμα.
Βέβαια, εκτός από τις προγονικές μνήμες, το χωριό έχει και τη νεότερη πνευματική αναλαμπή. Στην περίοδο του Μακεδονικού αγώνα στάθηκε κάστρο απόρθητο και δεν μπόρεσε να εισχωρήσει η βουλγαρική προπαγάνδα. Το σχολείο του θεωρείται το πιο παλιό της επαρχίας Αλεξανδρούπολης. Σ’ αυτό το σχολείο έμαθε τα λίγα γράμματά του ένας σπουδαίος αγιογράφος, ξεχασμένος σήμερα, ο Κύριλλος.
Με τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε, προφορικά τα περισσότερα, από τον ανεψιό του και μαθητή του Πασχάλη Κατσίκα, θα σκιαγραφήσουμε την ιερατική του μορφή.
0 Κύρος -αυτό είναι το κοσμικό του όνομα -γεννήθηκε το 1873,στο χωριό Κίρκη και ορφάνεψε από γονείς σε παιδική ηλικία. Λίγο καιρό τον περιμάζεψε ένας θείος του να βόσκει τα ζώα. Οι κρυμμένες πνευματικές του δυνάμεις τον έσπρωξαν να φύγει από το χωριό. Εργάστηκε λίγο καιρό στην Αλεξανδρούπολη κι εκεί γνωρίστηκε μ’ έναν άλλον συνομίληκό του ορφανό. Οι δυο τους παίρνουν την απόφαση να πάνε στο Άγιο Όρος και να γίνουν καλόγεροι.
Σε ηλικία 18 χρονών δωρίζει την πατρική περιουσία του στην εκκλησία του χωριού του και με 25 λίρες στην τσέπη, το 1891 πηγαίνει για το Άγιο Όρος. Εγκαταστάθηκε στις Καρυές και ασφαλώς σε εργαστήρι ζωγράφων, για να μάθει την αγιογραφία.
Δεν έχουμε στοιχεία κοντά σε ποιους αγιογράφους μαθήτευσε. Δούλεψε αρκετά χρόνια κι έχουμε πληροφορίες ότι ζωγράφισε εικόνες ρούσικες παραγγελμένες από την ορθόδοξη εκκλησία. Κατά την προφορική μαρτυρία του μαθητή του Πασχ. Κατσίκα «καραβιές -φορτώνονταν οι εικόνες για τη Ρωσσία». Ζωγράφισε εικόνες για την Καλαμάτα και για άλλες Εκκλησίες.
Φεύγει από τις Καρυές, αφού δούλεψε αρκετά χρόνια, και κάμνει μοναχικό βίο. Εκεί στο κελί του ήρθε ένας νέος καλόγερος, ο Ιωάννης Πούγκας, από τη Μυτιλήνη, για να μάθει κοντά του την τέχνη της άγιογραφίας. Λίγα χρόνια δούλεψε, επειδή ατυχώς, πέθανε νέος.
Ένα θρησκευτικό γεγονός τον ανάγκασε το 1925 να επισκεφθεί το χωριό και τους συγγενείς του. Η Εκκλησιαστική επιτροπή του χωριού τον κάλεσε και του ανέθεσε να ζωγραφίσει τις μικρές και μεγάλες εικόνες του τέμπλου της Εκκλησίας. Άλλος σκοπός της επίσκεψης στο χωριό του ήταν να πάρει μαζί του και τον ανεψιό του Πασχάλη Κατσίκα. Αλλά αυτός ήταν μοναχογιός και οι γονείς του με κανένα τρόπο δεν τον επέτρεπαν. Είπαν στον Κύριλλο, άμα τελειώσει την παραγγελία των εικόνων του χωριού, ας πάρει τα πράγματά του κι ας έρθει κοντά τους. Αρχίζει λοιπόν εντατικά να ζωγραφίζει τις μεγάλες φορητές εικόνες της Παναγίας, Κωνσταντίνου και Ελένης, Αγ. Στεφάνου, Αγ. Γεωργίου, του Χριστού, του Αγ.Ιωάννη του Προδρόμου, των Δώδεκα Αποστόλων κι όλων των άλλων μεγάλων και μικρών που διακοσμούν την Εκκλησία σήμερα.
Η παραγγελία τόσων πολλών εικόνων, που δόθηκε από την εκκλησιαστική επιτροπή στον Κύριλλο ήταν, γιατί το 1913 κάηκε ολοσχερώς η παλιά εκκλησία2. Και η νέα που χτίστηκε ήταν γυμνή. Γι’ αυτό και ο Κύριλλος βιάζονταν να τελειώσει τις εικόνες, που άρχισε το 1926 και το 1928 στόλιζαν την εκκλησία του χωριού.
Μέσα στην αυλή του ανεψιού του έχτισε το 1928 εργαστήρι κι άρχισε να ζωγραφίζει. Κοντά του έχει μαθητή τον ανεψιό Πασχάλη Κατσίκα που άρχισε τα πρώτα μαθήματα. Πρώτα από τα απλά σχέδια, ένα μάτι, ένα χέρι, μια μύτη, χείλη, ένα πρόσωπο, ώσπου έφθασε η ώρα να ζωγραφίζει σχέδια πρώτα στο χάρτι κι αργότερα να τα περνάει στο μουσαμά3. Μαζί με τον Κύριλλο αγιογράφησαν τον παντοκράτορα της Αγίας Μαρίνας του Μαΐστρου, επίσης και την τοιχογραφία της Εκκλησίας των Σαππών. Εικόνες τους βρίσκονται στην Αισύμη και σε πολλές Εκκλησίες των χωριών του Έβρου.
Ο Κύριλλος είχε φέρει μαζί του πολλά σχέδια βυζαντινά και νεοκλασσικά. Ό,τι σχέδιο του ανέθεταν το ζωγράφιζε ο αγιογράφος. Όταν ήταν στο Άγιο Όρος, υπέγραφε τις εικόνες: «Κύριλλος Μ. Αγιογράφος. Καρυές Αγίου Όρους». Αυτές που ζωγράφισε στο χωριό υπέγραφε: «Κύριλλος Μ. Αγιογράφος. Κίρκη (Μ = μοναχός). Ο μαθητής του Πασχάλης Κατσίκας υπέγραφε ως εξής: «Πασχάλης Κατσίκας, μαθητής Κυρίλλου μοναχού, αγιογράφου, Κίρκη».
Ο αγιογράφος Κύριλλος και ο μαθητής του Πασχάλης έφτιαχναν μόνοι τους τα χρώματα και χρησιμοποιούσαν ξύλο του Κυπαρισσιού και της Καστανιάς.
Βέβαια, εκτός από τις προγονικές μνήμες, το χωριό έχει και τη νεότερη πνευματική αναλαμπή. Στην περίοδο του Μακεδονικού αγώνα στάθηκε κάστρο απόρθητο και δεν μπόρεσε να εισχωρήσει η βουλγαρική προπαγάνδα. Το σχολείο του θεωρείται το πιο παλιό της επαρχίας Αλεξανδρούπολης. Σ’ αυτό το σχολείο έμαθε τα λίγα γράμματά του ένας σπουδαίος αγιογράφος, ξεχασμένος σήμερα, ο Κύριλλος.
Με τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε, προφορικά τα περισσότερα, από τον ανεψιό του και μαθητή του Πασχάλη Κατσίκα, θα σκιαγραφήσουμε την ιερατική του μορφή.
0 Κύρος -αυτό είναι το κοσμικό του όνομα -γεννήθηκε το 1873,στο χωριό Κίρκη και ορφάνεψε από γονείς σε παιδική ηλικία. Λίγο καιρό τον περιμάζεψε ένας θείος του να βόσκει τα ζώα. Οι κρυμμένες πνευματικές του δυνάμεις τον έσπρωξαν να φύγει από το χωριό. Εργάστηκε λίγο καιρό στην Αλεξανδρούπολη κι εκεί γνωρίστηκε μ’ έναν άλλον συνομίληκό του ορφανό. Οι δυο τους παίρνουν την απόφαση να πάνε στο Άγιο Όρος και να γίνουν καλόγεροι.
Σε ηλικία 18 χρονών δωρίζει την πατρική περιουσία του στην εκκλησία του χωριού του και με 25 λίρες στην τσέπη, το 1891 πηγαίνει για το Άγιο Όρος. Εγκαταστάθηκε στις Καρυές και ασφαλώς σε εργαστήρι ζωγράφων, για να μάθει την αγιογραφία.
Δεν έχουμε στοιχεία κοντά σε ποιους αγιογράφους μαθήτευσε. Δούλεψε αρκετά χρόνια κι έχουμε πληροφορίες ότι ζωγράφισε εικόνες ρούσικες παραγγελμένες από την ορθόδοξη εκκλησία. Κατά την προφορική μαρτυρία του μαθητή του Πασχ. Κατσίκα «καραβιές -φορτώνονταν οι εικόνες για τη Ρωσσία». Ζωγράφισε εικόνες για την Καλαμάτα και για άλλες Εκκλησίες.
Φεύγει από τις Καρυές, αφού δούλεψε αρκετά χρόνια, και κάμνει μοναχικό βίο. Εκεί στο κελί του ήρθε ένας νέος καλόγερος, ο Ιωάννης Πούγκας, από τη Μυτιλήνη, για να μάθει κοντά του την τέχνη της άγιογραφίας. Λίγα χρόνια δούλεψε, επειδή ατυχώς, πέθανε νέος.
Ένα θρησκευτικό γεγονός τον ανάγκασε το 1925 να επισκεφθεί το χωριό και τους συγγενείς του. Η Εκκλησιαστική επιτροπή του χωριού τον κάλεσε και του ανέθεσε να ζωγραφίσει τις μικρές και μεγάλες εικόνες του τέμπλου της Εκκλησίας. Άλλος σκοπός της επίσκεψης στο χωριό του ήταν να πάρει μαζί του και τον ανεψιό του Πασχάλη Κατσίκα. Αλλά αυτός ήταν μοναχογιός και οι γονείς του με κανένα τρόπο δεν τον επέτρεπαν. Είπαν στον Κύριλλο, άμα τελειώσει την παραγγελία των εικόνων του χωριού, ας πάρει τα πράγματά του κι ας έρθει κοντά τους. Αρχίζει λοιπόν εντατικά να ζωγραφίζει τις μεγάλες φορητές εικόνες της Παναγίας, Κωνσταντίνου και Ελένης, Αγ. Στεφάνου, Αγ. Γεωργίου, του Χριστού, του Αγ.Ιωάννη του Προδρόμου, των Δώδεκα Αποστόλων κι όλων των άλλων μεγάλων και μικρών που διακοσμούν την Εκκλησία σήμερα.
Η παραγγελία τόσων πολλών εικόνων, που δόθηκε από την εκκλησιαστική επιτροπή στον Κύριλλο ήταν, γιατί το 1913 κάηκε ολοσχερώς η παλιά εκκλησία2. Και η νέα που χτίστηκε ήταν γυμνή. Γι’ αυτό και ο Κύριλλος βιάζονταν να τελειώσει τις εικόνες, που άρχισε το 1926 και το 1928 στόλιζαν την εκκλησία του χωριού.
Μέσα στην αυλή του ανεψιού του έχτισε το 1928 εργαστήρι κι άρχισε να ζωγραφίζει. Κοντά του έχει μαθητή τον ανεψιό Πασχάλη Κατσίκα που άρχισε τα πρώτα μαθήματα. Πρώτα από τα απλά σχέδια, ένα μάτι, ένα χέρι, μια μύτη, χείλη, ένα πρόσωπο, ώσπου έφθασε η ώρα να ζωγραφίζει σχέδια πρώτα στο χάρτι κι αργότερα να τα περνάει στο μουσαμά3. Μαζί με τον Κύριλλο αγιογράφησαν τον παντοκράτορα της Αγίας Μαρίνας του Μαΐστρου, επίσης και την τοιχογραφία της Εκκλησίας των Σαππών. Εικόνες τους βρίσκονται στην Αισύμη και σε πολλές Εκκλησίες των χωριών του Έβρου.
Ο Κύριλλος είχε φέρει μαζί του πολλά σχέδια βυζαντινά και νεοκλασσικά. Ό,τι σχέδιο του ανέθεταν το ζωγράφιζε ο αγιογράφος. Όταν ήταν στο Άγιο Όρος, υπέγραφε τις εικόνες: «Κύριλλος Μ. Αγιογράφος. Καρυές Αγίου Όρους». Αυτές που ζωγράφισε στο χωριό υπέγραφε: «Κύριλλος Μ. Αγιογράφος. Κίρκη (Μ = μοναχός). Ο μαθητής του Πασχάλης Κατσίκας υπέγραφε ως εξής: «Πασχάλης Κατσίκας, μαθητής Κυρίλλου μοναχού, αγιογράφου, Κίρκη».
Ο αγιογράφος Κύριλλος και ο μαθητής του Πασχάλης έφτιαχναν μόνοι τους τα χρώματα και χρησιμοποιούσαν ξύλο του Κυπαρισσιού και της Καστανιάς.
Πασχ. Κατσίκας αγιογράφος Κίρκη 1987.
Το εργαστήρι δούλεψε εντατικά μέχρι το 1940. Το 1941 που μπήκαν οι Βούλγαροι στη Θράκη και Μακεδονία κατέστρεψαν το εργαστήρι και έσπασαν όλες τις εικόνες. Έτσι σταμάτησε για πάντα η τέχνη της αγιογραφίας στο χωριό Κίρκη. Ένας λόγος ήταν και ο θάνατος του Κυρίλλου που πέθανε το 1944.
Ο μαθητής αγιογράφος Πασχάλης Κατσίκας δεν μπόρεσε να ασχοληθεί συστηματικά μετά τον πόλεμο. Αντιξοότητες και συγκυρίες θλιβερές βάραιναν τη ζωή του και δεν επέτρεψαν να εκφράσει την τέχνη της ψυχής και του πινέλου σε αξιόλογα καλλιτεχνικά δημιουργήματα. Πάλι όμως στο ολόρθο το γεροντικό του κορμί (γεννήθηκε το 1910) πάλλει μια δημιουργική ψυχή, ένα άσβηστο μεράκι για την τέχνη και μια αγάπη λεπτή κι ασύγκριτη για την αγιογραφία. Περίτρανα εκφράζει αυτό τον ψυχικό πλούτο της τέχνης, ο στολισμός εικόνων των τοίχων, των δυο δωματίων του σπιτιού του, ένα μικρό μουσείο αγιογραφίας με εικόνες του Κυρίλλου και δικές του.
Οι περισσότερες εικόνες είναι νεοκλασσικής τεχνοτροπίας, όμορφα πρόσωπα, ζωηρά χρώματα, αγιογραφικής μνημείωσης, φτιαγμένες με λεπτή επιδεξιότητα. Είναι άριστα καλοδουλεμένες με μεράκι και φώτιση από τα χέρια των αγιογράφων.
Στα χέρια του αγιογράφου Π. Κατσίκα βρίσκονται πολλά σχέδια του Κυρίλλου, του μαθητή του Ι. Πούγκα και άλλων, τα οποία πρέπει να διασωθούν. Αυτόν το θησαυρό της αγιογραφικής κληρονομιάς πρέπει να ενδιαφερθεί κανένα πνευματικό ίδρυμα να τον αξιοποιήσει για να μη χαθεί.
του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΡΑΜΑΝΑΒΗ
